Türk ve İslam Hakimiyet Telakkileri Çerçevesinde İsyan Suçu

İsyanlar Türk tarihinde önemli bir mevki işgal ederler. Gerek İslâm öncesi Türk devletlerinde ve gerekse Türk-İslâm devletlerinde isyan hadiselerine sık sık rastlanmıştır. Tarihimizin bu mühim meselesini ve bu fiillere tatbik edilen müeyyideleri anlamak, yine fiili bir isyan söz konusu olmasa dahi icra edilen kardeş katli uygulamalarını ve siyaseten katl müessesesini idrak etmek, bahse konu hukuki mefhumlara tarihi gelişim süreci içerisinden bakmayı gerektirir. İtaat beklentisinin mutlak olduğu toplumlarda isyan sayılan suçların muhtevası geniş, unsurları muğlak, müeyyidesi şedit, muhakeme vetiresi sathidir. Buna mukabil itaat beklentisinin şartlı olduğu toplumlarda isyan sayılan suçların muhtevası dar, unsurları net, müeyyidesi müsamahakar, muhakeme vetiresi ciddidir. Bu hakikat, sadece Türk ve İslâm tarihi için değil fakat Batı tarihi için de aynen geçerlidir. Zira isyan suçu, tüm siyasi suçlar gibi içerisinde vuku bulduğu cemiyette geçerli hakimiyet telakkisi ile yakından alakalıdır. Bu sebeple denilebilir ki isyan suçunun tetkiki, hakimiyet telakkisinin idraki ile mümkündür.